3
3
نوشته شده توسط : f

ابزارهای تذهیب

 

نقاشان و مذهّبان قدیم، خود ابزارهای كار خویش را آماده می كردند و در این زمینه، تجربه ها آموخته بودند كه این تجربه ها سینه به سینه نقل می شد. اما، بعدها این روش پسندیده به فراموشی سپرده شد و اكثر رموز كار از شاگردان مخفی ماند. چنان كه تا به حال كتابی جامع در این باره نوشته نشده است.

برای تذهیب، نیاز به این ابزارهاست: قلم مو، طلا و نقره، مهره، كاغذ آهار مُهر شده، كاغذ پوستی، كالك و یا طرح سوزنی، رنگ، پرگار، ترلینگ و خط كش.

قلم مو

قلم مو را از موی سمور و موی پشت گردن گربه – بین دو كتف تا روی دم – درست می كنند. اغلب، موی زیر گلوی گربه را برای تهیه قلم مو مناسب دانسته اند؛ اما این نظر نادرست است.

روش درست كردن قلم مو یكسان است، ولی سلیقه ها متفاوت است. پس از چیدن مو از پشت گردن گربه، موها را با شانه ی كوچك و ویژه این كار از ته شانه می زنند تا تمامی كركها از ته آن خارج شوند. موهای شكسته را نیز از موهای سالم سوا می كنند و بیرون می ریزند. نوك موها را به اندازه مورد نیاز، وارد قالب می كنند. برای آنكه نوك موها در قالب نظم یابند و در یك خط قرار گیرند، ته قالب را به جای هموار می زنند. آنگاه موها را از قالب در می آورند، خیس می كنند، ته آنها را با نخ می بندند و نوكشان را از انتهای شاه پركبوتر – این پر را قبلا تمیز كرده اند و نوك آن را بریده اند – رد می كنند تا موها به نوك شاه پر برسند. پس از بیرون آوردن مقدار موی مورد نظر از نوك شاه پر، انتهای پر را چسب می ریزند و دسته ای را كه ساخته اند به آن می چسبانند. اینك، قلم مو برای نقاشی كردن آماده است.

در قدیم، نقاشان بهترین قلم موها را می ساختند. این قلم موها كمی بلندتر و نوك تیزتر از قلم موهای امروزی بودند. این مساله را از چگونگی خطوط آمده در نقاشیهای قدیمی می توان دریافت. زیرا در این نقاشی ها ، پردازها كمی كشیده تر از پردازهای نقاشی هایی بودند كه در خَـلق آنها از قلم موی گندمی شكل و كوتاه استفاده می شود.

امروزه، جنس قلم موهای ساخته ی اروپا از موی سمور و سنجاب است كه البته، موی سنجاب به قلم مو كیفیت بهتری می دهد. اما در كشورهای جهان سوم از هر گونه موی موجود و در دسترس استفاده می شود. چنانكه در چین، انواع قلم مو با موهای مختلف و برای كاربردهای گوناگون تهیه می شود.

طلا و نقره

از طلا برای زیباتر كردن و هماهنگی بیشتر بخشیدن به یك طرح تذهیب استفاده می شود. در قدیم، به ویژه در عهد سلجوقی، ورق طلا را بر روی كاغذ می چسباندند و سپس، طرح هایی را بر روی آن پیاده می كردند. این رویه ی كار، به خصوص در هنر كتاب آرایی مصریان، بسیار دیده شده است.

بعدها، طلا را به وسیله ی سریشم و یا عسل حل می كردند ( عسل بهتر و راحت تر طلا را حل می كند) . سپس آن را می شستند، پاك می كردند و بعد از زدن بر روی كاغذ مورد نظر، آن را مهره می زدند و براق می كرد كه به آن پخته می گفتند و یا آنكه طلای حل شده را مهره نمی زدند و در نتیجه، رنگ طلایی مات به دست می آمد ( طلای خام ) كه امروزه این روش همچنان مرسوم است.

گاهی، طلا را با وسیله ای مانند سنجاق فشار می دادند تا فرورفتگی ایجاد شود كه به آن «سنجاق نشان» می گفتند. این روش بیشتر در دوره ی قاجار مرسوم بوده است.

نقره هم برای رنگین تر كردن و متفاوت ساختن رنگهای تذهیب كاربرد دارد. نقره را به مانند طلا كوبیده و بعد با سر یشم و یا عسل حل می كردند. با افزودن نقره به طلا، رنگهای متفاوت به دست می آید. امروزه، از دفترچه های طلا كه از اروپا وارد می شود استفاده می كنند.

مهره

مهره را برای صیقلی كردن كاغذ و یا برای مهره زدن و براق كردن طلا و نقره به كار می برند. جنس مهره از عقیق و گاهی از یشم است. عقیق یمنی، بهترین عقیقی است كه برای این كار مصرف می شود و عقیق های سلیمانی ایرانی، مصری و هندی نیز استفاده می شوند. امروزه، عقیق هندی بیشتر در دسترس است . این مهره ها به شكلهای گوناگون شاخی، سوزنی، تخت، پهن و ... ساخته می شوند و هر یك كاربرد خاص خود را دارند.

مهره هایی كه برای صیقلی كردن كاغذ به كار برده می شوند بیشتر از صدفهای دریایی بزرگ هستند. در كتابخانه های سلطنتی از مهره های بزرگی استفاده می شده است كه نمونه ی قدیمی آن در موزه ی توپقاپو سرای تركیه مضبوط است.

كاغذ

امروزه برای پیاده كردن طرح از روی كاغذ فرعی ِ طراحی شده بر روی كاغذ اصلی ، از كاغذ پوستی یا كالك استفاده می شود ، ولی در قدیم این گونه نبوده است. در گذشته، طرح نقش شده بر روی كاغذ را به وسیله سوزن، سوراخ سوراخ می كردند. سپس، طرح سوزنی را روی كاغذ اصلی می گذاشتند و كیسه پارچه ای را كه داخل آن مقداری خاكه ذغال بود بر روی طرح سوزنی می زدند. بدین ترتیب، طرح اصلی از لای سوراخ ها بر روی كاغذ اصلی نقش می بست. پس از پاك كردن خاكه های اضافه، طرح اصلی را با رنگ قهوه ای كم رنگ، قلمگیری می كردند. طرحی را كه از كاغذ سوزنی بر روی كاغذ اصلی منتقل می شد «داغ» می گفتند.

امروزه، قلمزن های اصفهان، شیراز، تهران و شماری از دیگر شهرهای ایران از همین روش استفاده می كنند. كاربرد واژه ی كپی كردن، برای عمل برگرداندن طرح از روی كاغذ فرعی بر روی كاغذ اصلی، رایج است.

رنگ

رنگ از جمله مبحث های مهم نقاشی و تذهیب است. در گذشته، نقاشان و مذهّبان رنگهای مورد نیاز را خود با سختی فراوان، تهیه و آماده می كردند. فقط در دربار سلاطین، رنگسازان به نقاشان در این زمینه یاری می دادند. بدین سبب، نقاشان در زمینه ی رنگسازی و تركیب رنگ ها بسیار آزموده و دانا بودند.

امروزه به دلیل در دسترس نبودن تجربه های پیشینیان و كم تجربگی اكثر پژوهندگان داخلی و خارجی، درك نادرستی از فن رنگسازی گذشته وجود دارد. برای مثال اندیشه آمیختن رنگ سفید با لاجورد، برای كم رنگ كردن این سنگ ، درست نیست. لاجورد سنگی است بسیار خوشرنگ و زیبا كه از دوره های ماقبل تاریخ، در ساخت زینتهایی چون گردن بند، انگشتری ، نشانها و لولها به كار می رفت. در قدیم، لاجوردشویان ایرانی، این سنگ را از بدخشان افغانستان می آوردند و می كوبیدند. آنان با سایش و شستن لاجورد، طی زمان كوبیدن این سنگ، رنگهای آبی متفاوتی از كم رنگ تا پررنگ را به دست می آوردند. از این رو، برای كم رنگ شدن لاجورد نیازی به افزودن رنگ سفید به لاجورد نیست، مگر در مواقعی كه به رنگ آبی خیلی روشن احتیاج باشد.

گل اخرا، گل ماشی، زرنیخ سیاه ، سرخ و سبز، لاجورد، نیل، زنگار، سبز سیلو، شنگرف، سورنج و سفید رنگهایی هستند كه در قدیم كاربرد داشتند.

پرگار، ترلینگ، خط كش

پرگار، ترلینگ، خط كش از دیگر ابزارهای مورد استفاده در هنر تذهیب هستند كه در قدیم، در نهایت زیبایی و استحكام، در ایران ساخته می شدند.





:: بازدید از این مطلب : 339
|
امتیاز مطلب : 6
|
تعداد امتیازدهندگان : 4
|
مجموع امتیاز : 4
تاریخ انتشار : یک شنبه 1 آبان 1390 | نظرات ()
مطالب مرتبط با این پست
لیست
می توانید دیدگاه خود را بنویسید


نام
آدرس ایمیل
وب سایت/بلاگ
:) :( ;) :D
;)) :X :? :P
:* =(( :O };-
:B /:) =DD :S
-) :-(( :-| :-))
نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

آپلود عکس دلخواه: